Министрлер Кабинети кытай электромобилдерин ташып келүүдө бажы төлөмдөрүнө жеңилдетилген мүмкүнчүлүк бергенден кийин кытай унаасын ташып келүү көбөйүп, жарандар аларга жигердүү буйрутма берип, төлөмдөрдү жүргүзүп баштады. Буга чейин кореялык унаалар активдүү сатылып алынса, бүгүнкү күндө алар кытайлар менен атаандаша албай калды. Азыр кытай маркасындагы бензин унаалары да суроо-талапка ээ болуп, бул машиналарга суроо-талап абдан өстү.
Кытай бренддери кыйырын кеңейтишүүдө
2023-жылдын 9 айында Кыргызстанга автоунаалардын импорту дээрлик беш эсе көбөйүп, 122458 унааны түздү. 2022-жылдын ушул эле мезгилинде болгону 25279 унаа болгон. Кытайдан Кыргызстанга келген унаалардын баасынын жалпы суммасы 1,5 миллиард доллардан ашып, биздин өлкөнүн жалпы соода жүгүртүүсүнүн
дээрлик 14%ын ээлеген.
Кытай бүгүнкү күндө унаа тетиктеринин толук линиясын чыгарууга да жөндөмдүү. Кытайда 6300дөн ашык автоунаа ишканалары бар. Алардын негизгилери – FAW, SAIC жана Dongfeng. 2009-жылдан бери Кытай расмий түрдө дүйнөдөгү эң ири унаа өндүрүүчү катары таанылган. Ал жыл сайын Америка Кошмо Штаттары менен Японияны кошкондон же Евробиримдиктин бардык өлкөлөрүн бирге алганга караганда көп машина чыгарат. Орто эсеп менен күн сайын конвейерден 74000 машина чыгат.
Азыр КМШ өлкөлөрүнүн баары Кытайга бурулуп, Кыргызстандын унаа рыногу да Кытайдан келген унааларга толду. Өткөн жылдын аягынан тарта унаа рыногунда Кытайдын автомобиль өнөр жайынын продукцияларынын модасы пайда болду. Кытай унаалары Европадан келген унааларга караганда бир топ арзан. Ошол эле учурда кытайлык унаа айдап жаткандар сапаты жагынан европалык унаалардан эч кандай кем калышпай турганын айтышат.
Кытай көптөн бери кеңири аудиторияга арналган эконом-класстагы автоунааларды чыгаруу менен алектенсе, бүгүнкү күндө премиум-класстагы моделдер конвейерден биринин артынан бири чыгып жатат. Кыргызстанга автоунаа импортунун жалпы агымынын ичинен болжол менен 10%ы премиум (Lotus, HiPhi) болуп саналат. Популярдуулук жагынан алар Мерседес жана BMW сыяктуу түптөлгөн дүйнөлүк бренддерге атаандашууга даяр. Демек, буга чейин унаалар Европадан, жаңылары Германиядан, Литвадан экинчилик базардан айдалып, премиум класстагы автоунаалар БАЭден заказ кылынса, бүгүнкү күндө коңшу Кытай бул суроо-талапты канааттандырууга даяр. Кытайдан Кыргызстанга алынып келинген бардык унаалардын дээрлик 50%ы бензин менен жүрөт, дагы 35%ы плагиндер (гибрид) жана 15% электромобилдер.
Премиум сегменттен алар гибриддин жолун жолдоочу Li Auto (Lixiang) L7-L9, Voyah Free сыяктуу машиналарды чыгарышат (аларда генератордун ролун аткарган кыймылдаткычы бар, бирок унаа аккумулятордон иштейт). Бул унаалар Кыргызстанда да чоң суроо-талапка ээ.
Кытай бул тармакта жаңы рекорд коюп, ноябрда ал 2 миллион 935 миң автоунаа сатып, автомобиль сатуу жаатында дүйнөлүк рыноктун үчтөн бир бөлүгүн ээлеп, тарыхта биринчи жолу жаңы электромобиль унаалардын сатылган саны 1 миллион 30 миң автоунааны түздү.
Америка Кошмо Штаттарында 2023-жылдын ноябрь айында 1 миллион 277 миң электромобиль унаасы сатылып, бул бир жыл мурункуга караганда дээрлик 9%га көп. Батыш Европа өлкөлөрүндөгү көлөм бир аз азыраак болуп, 1 105 000 автоунаа сатылган. Чыгыш Европада өсүш олуттуураак болуп, жүгүртүү 359,1 миң автоунааны түзгөн.
Башка ири унаа рынокторунан Түштүк Америка (235,4 миң унаа), Япония (408,1 миң унаа), Түштүк Корея (157,6 миң унаа) жана Канада (137,7 миң унаа) кытай автомобилдерин сатып алышкан.
Орусиядагы кытай унаа рыногу
Европанын Орусияга салган санкциясынан улам бош калган автоунаа рыногу кытайлык унаалар менен толтурулду. 2023-жылдын 10 айында Орусияга 889400 жеңил унаа импорттолгон. Жаңы импорттолгон унаалардын эң популярдуу бренддери кытайлык Chery (23%), Changan (10%), Omoda (9%), Geely (8%) жана Exeed (7%). Импорттолгон эски унаалардын ичинен эң активдүү сатылып алынганы Toyota (27,4%) деп таанылды.
Бул кытайлык компаниялардын орус рыногуна биринчи жолу кирип жатканы эмес, божомолдор боюнча келечекте кытайлык өндүрүүчүлөр орусиялык унаа рыногун 90%га чейин ээлейт. Жагымдуу көрүнүшүнө жана баасына карабастан, кытай унааларынын олуттуу кемчилиги — оңдоодогу кыйынчылыктар. Орусиялык эксперттер жакшы запастык тетиктердин каталогдорунун жоктугун айтышат.
«Кытайдын унаасын оңдоо кымбатыраак. Тетиктери жок, аларга буйрутма кылуу кыйын. Эгер буйрутма кылсаңыз, аларды жеткирүү үчүн көп убакыт талап кылынат жана сиз ала турган нерсе сизге керектүү эмес болуп калышы мүмкүн” дешет.
Дагы бир көйгөй – компоненттердин стандартташтырылбагандыгы. КЭРден айырмаланып, европалык же жапондук өндүрүүчүлөр биригүү принцибин катуу карманып, бир эле бөлүктү дүйнө жүзү боюнча ондогон заводдор чыгарып, ал ар дайым өндүрүүчүнүн талаптарына жооп берет.
Таржымалы кыска болсо да, дымагы чоң
Батыш жана жапон унаа компаниялары өткөн кылымдын орто ченинде, ал тургай өткөн кылымга чейин пайда болгон. Алар дүйнөдөгү унаа өнөр жайына из салышып, жаңы технологияларды иштеп чыгышты, өзгөртүштү, өркүндөтүштү. Кээ бир кытайлык унаа компанияларынын ондогон жылдык тарыхы бар экенине карабастан, алардын жолу таптакыр башка.
Кытайда унаа өнөр жайынын өсүшү өлкөнүн экономикасынын өнүгүшү менен түздөн-түз байланышта. Кээ бир компаниялар эскирген жапон жана европалык моделдерди чогултуу менен баштаса, айрымдары эч кандай лицензиясы жок чогултушкан.
2018-жылы Кытайда лицензиясыз чет элдик үлгүлөрдү чыгарууга тыюу салган мыйзамдар жок болчу. Жергиликтүү өндүрүүчүлөр муну ийгиликтүү колдонушуп, европалык, америкалык, кореялык жана жапондук моделдерди жасалма жасоодон тартынышкан эмес. Өлкөнүн жолдорунда Cayennes, X-Fifths жана башка моделдердин көчүрмөлөрү көп кездешкен. 2016-жылы Jaguar Land Rover компаниясы тарабынан Пекиндин Чаоян райондук сотуна Landwind компаниясына Range Rover Evoqueтен ачык көчүрүлгөн X7 кроссовери үчүн доо арыз түшкөн. Үч жылдан кийин сот британиялыктардын пайдасына аяктап, бул биринчи жолу жергиликтүү сот тарабынан чет элдик компанияга колдоо көрсөткөн иш болгон.
Бирок, дүйнөлүк аренага чыккан ири кытайлык өндүрүүчүлөр мындан ары плагиат менен эмес, жалпы кабыл алынган эрежеге ылайык бизнес курууну үйрөнүштү. Акыркы он жылдыктагы эң жогорку деңгээлдеги окуя 2010-жылы Volvo Cars компаниясынын кытайлык Zhejiang Geely холдингине кириши болду. Келишим эки компанияга тең пайда алып келип, унаа сатууну максималдык түрдө көбөйтө алышты. Бүгүнкү күндө Zhejiang Geely холдингинде шведдер менен биргеликте түзүлгөн Lotus, Proton жана Lynk & Co бренддери, Smart брендинин үлүшү жана дүйнө жүзү боюнча он илимий-техникалык борборлору бар.
Сапатка басым жасалууда
Кытай концерндери кыймылдаткычтарды, редукторлорду жана платформаларды өздөрүн жакшы далилдеген компаниялардан сатып алышат. Кытайлык унаа өндүрүүчүлөргө Mercedes-Benz, Lexus, Jaguar жана башка премиум класстагы компаниялардын кардарларын тартуу үчүн арзан баа жана технология жетишсиз эле. Бир нече жыл ичинде Кытай унаа өндүрүшү сапаты, жабдуулары жана дизайны боюнча олуттуу жакшырды. Европа жана жапон компаниялары муундун алмашышы менен унаага жок дегенде бир аз өзгөртүүлөрдү киргизүү үчүн бир нече жыл талап кылса, кытайлар жылына эки жолу жаңыртып туруу мүмкүнчүлүгүн жаратышты.
Мындан тышкары, алар жарнама кампанияларына жигердүү инвес-тиция салып, дилердик тармагын өнүктүрүп, узартылган кепилдиктерди сунушташты. Албетте, бул аракеттер сатуунун өсүшүнө жакшы таасирин тийгизди.
2021-жылы бюджеттик сегменттеги кытай унаалары дээрлик кореялык жана европалык атаандаштарынан кем калышчу эмес. Мисалы, Haval Jolion жана Chery Tiggo 4 кроссоверлери, көптөгөн эксперттердин пикири боюнча, Hyundai Creta же Renault Kaptur сыяктуу бестселлерлерден жогору болгон. Ошол эле жылдын аягында Haval, Chery, Geely жана Changan эң көп сатылган 30 бренддин катарына кирди.
Кытайлык компаниялар россиялык өнөктөштөрдүн колдоосуна ээ болуп, рынокко активдүү кирүүнү улантышууда. Москвадагы мурдагы «Рено» заводунда азыр «Москвич 3» деп аталган JAC JS4 бюджеттик кроссоверди жыйноо иштери жүрүп жатат. Буга чейин Kia унааларын чогулткан Калининграддагы “Автотор” ишканасы азыр кытайлык Kaiyi E5 седанын, ошондой эле X3 жана X3 Pro кроссоверлерин чыгарууну өздөштүргөн. Haval Тула облусундагы өзүнүн заводунда жаңы Tank маркасындагы эки жол тандабас унаасын локалдаштыруу мүмкүнчүлүгүн карап жатат. Быйыл Chery, Omoda жана Exeed компанияларынын көптөгөн бет ачарлары өтөт. Jetour, Hongqi жана башка көптөгөн кытай компаниялары кыргыз рыногун өнүктүрүүнү пландаштырышууда.
Кенже Осмоналиева, “Кыргыз Туусу”