Пятница, 10 января, 2025
1.6 C
Бишкек

Тарыхый окуялар

 

  Негизги окуялар Доору
1. Алгачкы адамдар топторунун Кыргызстандын аймагына жайгашышы. Мындан 1 млн. жыл мурда
2. Эрте палеолит доору. Тянь-Шанда эң байыркы адамдардын турак ала башташы. Борбордук Тянь-Шандагы Он-Арча суусунун боюндагы жана Чыгыш Ферганадагы, Кожо-Бакырган-Сайдагы, Ысык-Көлдөгү, Саламат-Булактагы таш куралдар. Б.з.ч. 800-140 миң жыл
3. Ортоңку палеолит доору. Таштан жасалган эмгек куралдарынын жакшырышы. Тосор таш куралдары Чүйдөгү Георгиевка дөңсөөсүндөгү, Оштогу Сасык үңкүрдөгү, капчыгайдагы таш куралдар. Б.з.ч. 140 – 40 миң жыл
4. Соңку палеолит доору. Ош аймагындагы Сел-Үңкүр, Исфара өрөөнүндөгү Кожогор үңкүрлөрүндөгү таш куралдары. Ысык-Көлдөгү Ак-Чуңкур үңкүрүндөгү сүрөттөр. Б.з.ч. 40 – 10 миң жыл
5. Мезолит. Арпа, Ак-Сай, Айдаркендин жанындагы Апшыр үңкүрлөрүндөгү, Чатыр-Көлдүн жээгиндеги таш куралдар. Б.з.ч. 10 – 5 миң жыл
6. Жаңы таш доору (неолит).

Сары-Жаздагы (Ысык-Көл өрөөнү) Ак-Чуңкур таш бетиндеги сүрөттөр. Нарын шаарына жакын Теке-Секириктеги адамдардын турагы, Чүйдөгү Аламүдүн суусунун өңүрүндөгү, Чолпон-Атанын жанындагы неолиттик эстеликтер.

Б.з.ч. 5 – 3 миң жыл
7. Коло доору. Түрк калктарынын ата-бабалары болгон хунндар тууралуу алгачкы маалыматтар. Б.з.ч.
3-1 миң жылдыктын башы
8. Темир доору. Түрк калктарынын ата-бабалары болгон хунндар тууралуу алгачкы маалыматтар. б.з.ч. IX кылым Б.з.ч.
1 – миң жылдык
9. Байыркы Перс падышасы Дарий Iнин Бехус аска бетиндеги жазуусунда сактардын аталышы. Б.з.ч. 6-5- кылымдар
10. Сактардын чыгыш канатынын Тянь-Шанды мекендеши. Б.з.ч. VIII-III кылым
11. Дабан (Паркана) мамлекетинин калыптана башташы. Б.з.ч. VI-III кылымдар
12. Орто Азияга Александр Македонскийдин басып кириши. Б.з.ч.
329-жылы
13. Байыркы кыргыздардын Чыгыш Тянь-Шанды мекендеши. (Манас өрөөнү). Б.з.ч. III к.-
б.з. V к.
14. Хунндардын эң алгачкы падышасы Тоу – Мандын бириктириши (Түмөн). Б.з.ч. 209-жылы
15. Модэнин хунндардын падышасы болуп жарыяланышы. Б.з.ч. 209-жылы
16. Байыркы кыргыздар тууралуу Кытай булагындагы эң алгачкы маалымат. Кыргыз ээлигинин Хунн мамлекетине каратылышы. (Сыма Цзян). Б.з.ч. 201-жылы
17. Кангүй мамлекетинин жашоосу. Б.з.ч. з III кылымдын башы б.з.
V кылым
18. Жети-Суулук сактардын батышка – Орто Азиянын борборуна журт которуусу. Б.з.ч.
II кылым
19. Борбордук Теңир-Тоону,
Жети-Сууну усундардын ээлеши. Усун мамлекетинин түзүлүшү.
Б.з.ч. 160-жылы
20. Дабан өлкөсүнүн өнүккөн учуру. Б.з.ч. II кылым
21. Кытай элчиси Чжан Цяндын Ысык-Көлгө келиши жана Дабанга саякаты. Б.з.ч. 128-жылы
22. Чжан Цяндын Ысык-Көлгө экинчи жолу келиши. Б.з.ч. 116-жылы
23. Ли Гуанли баш болгон кытай аскерлеринин Дабанга алгачкы жортуулу. Юнчэн (Өзгөндөн 10 км алыстыктагы Шоро-Башат шаар калдыгы) шаарын камалоо. Б.з.ч. 103- жылы
24. Кытайлардын Дабанга экинчи жортуулу. Эрши шаарынын кыйрашы. Б.з.ч. 101-жылы
25. Дабандын борборунун ыйык тоонун этегиндеги шаар – Гуйшуанга көчүрүлүшү. (Ош шаарынын орду). Б.з.ч. I кылымдын башы
26. Кыргыздардын Хунн ордосундагы күрөшкө катышуусу жана Уцзини шанүй көтөрүшү. Б.з.ч. 90-60-
жылдары
27. Кыргыздардын көз каранды эместик үчүн күрөшү жана өз падышачылыгын түзгөндүгү тууралуу кытай тарыхчысы Бан Гунун маалыматы. Б.з.ч. 58-жылы
28. Кыргыз өлкөсүн түндүк хунндардын шанүйү (падышасы) Чжичжинин кайрадан каратышы. Б.з.ч. I к. (56-49-жылы)
29. Усундарга Чжинжи шанүйдүн чапкыны. Б.з.ч. 49-жылы
30. Таластагы хун-кытай салгылашуусу. Чжичжинин өлүмү. Б.з.ч. 42-36-
жылдар
31. Дабанды Кушан падышалыгы-нын каратып алышы. Б.з.ч. 36-жылы
32. Кыргыздардын Кара-Шаардын (Янци) түндүгүндө Актоонун жанында (Чыгыш Тянь – Шань) жайгашканы тууралуу кытай жазма булагындагы маалымат. Б.з.I кылымдын аягы б.з III-V кылымдар
33. Дабандын элчисинин Кытайга барышы. Б.з. 379-жылы
34. Жужандардын Чыгыш Теңир-Тоодон усундарды сүрүп кириши. Б.з. V кылымдын башы
35. Усундарга кытай элчилеринин жөнөтүлүшү. падышачылыгынын элчиси Дун Вандын Даванга келиши. Вэй Б.з. 436-жылы
36. Усундардын батыш жак аймагын эфталиттердин каратып алышы. Б.з. V кылымдын орто чени
37. Кыргыздардын Жужан кагандыгына каратылышы. Б.з. V кылым
38. Кыргыздардын Эне-Сайга журт которуусу. Б.з. V кылымдын аягы
39. Эне-Сай аймагында кыргыз кагандыгынын калыптанышы. Б.з. VI кылым
40. Кыргыздардын Эне-Сайдагы чаатас (хакасча – жоо ташы) маданияты. Б.з. VI-VIII кылым
41. Вэй падышасы Вэди өз элчиси Напантону ашина уругунун түрктөрдү бийлеген беги Бумынга жибериши. Б.з. 540-жылы
42. Теле бирикмесин Бумындын багындырышы. Б.з. 546-жылы
43. Түрктөрдүн жужандарды жеңиши. Бумындын элкаган (мамлекеттин каганы) даражасын алышы. Б.з.552-жылы
44. Жужан кагандыгынын кыйрашы. Б.з. 551-554-
жылдар
45. Бумын кагандын ашына кыргыз өкүлүнүн катышуусу. Б.з. 553-жылы
46. Эне-Сайдагы кыргыз мамлекетин Мукан кагандын убактылуу баш ийдириши. Б.з. 555-жылы
47. Жети-Сууну, Теңир-Тоону түрктөрдүн ээлеши. Б.з.556-жылы
48. Түрктөрдүн эфталиттерди жеңүүсү. Б.з. 565-жылы
49. Түрк кагандыгы менен Визан-тиянын элчилик байланыштары (Маниах, Земарх). Б.з.568-559-жылы
50. Улуу Түрк кагандыгынын экиге бөлүнүшү. Б.з. 582-603-
жылы
51. Эне-Сай кыргыздарынын кайрадан көз каранды эместикке ээ болушу. Б.з. VII кылымдын башы
52. Эне-Сай кыргыз жазмасынын (руна сымал) колдонулушу. Б.з. VII кылымдын акыры
53. Кыргыз-Кытай элчилеринин катнашы. 632-жылы, 643-жылы
54. Кыргыз өлкөсүнүн өз эгемендүү-лүгүн чыңдоо аракеттери. VII кылымдын 40-жылдары
55. Кыргыз элтебери (башчысы) Шибоцуй Ачжандын Кытайдын борборуна барышы. 648-жылы
56. Кыргыз элчисинин Кытайдын борборуна жиберилиши. 654-жылы
57. Кытай (Тан династиясы) императорунун элчиси Фан Цяндын кыргыз өлкөсүнө жөнөтүлүшү. 654-жылы
58. Экинчи Чыгыш Түрк кагандыгынын негизделиши (744-жылга чейин). 682-жылы
59. Кыргыз каганы Барсбектин каган наамын Чыгыш Түрк каганы Капагандын таанышы. Эл терис каганынын кызына Барсбектин үйлөнүшү. 698-699-
жылы
60. Кыргыз кагандыгынын элчилеринин Кытайга барышы. 707-жылы, 709-жылы
61. Кыргыз, кытай, түргөш, үчилтик согуш ынтымагынын түзүлүшү. 709-жылы
62. Кыргыз элчиси Эрен Улугдун Тибетке барышы. Чыгыш Түрк кагандыгынын кыргыздарга каршы жортуулу. 710-711-жылы
63. Суңга чер токоюндагы салгылашуу. Барсбек кагандын курман болушу (675-жылы туулган). Кыргыз элчилеринин кытайга барышы. 711-жылы
64. Аз элинин көтөрүлүшү. 715-жылы
65. Канзаада Исиби Шэючжи Биши тегин жетектеген кыргыз элчилигинин Кытайга келиши. 722-жылы
66. Канзаада Цзуйли Пинхэчжун тегин жетектеген кыргыз элчилигинин Кытайга келиши. 723-жылы
67. Кыргыз элчилеринин Кытайга барышы. 724-747-748-
жылдар
68. Күлтегиндин ашына кыргыз каганынан Чортардуш Ынанчунун келиши. 731-жылы
69. Эне-Сайдагы
Кыргыз кагандыгы.
VIII кылымдын 1-жарымы
70. Экинчи чыгыш Түрк кагандыгынын ойрон болушу. 744-жылы
71. Уйгур кагандыгынын Борбор Азиядагы үстөмдүгү. 744-840-
жылдар
72. Карлуктардын Алтайдан Теңир-Тоого көчүшү. 746-жылы
73. Уйгурларга каршы чиктердин кыймылына кыргыздардын жардамы. 751-жылы
74. Уйгур каганы Баянчордун кыргыздарга жортуулу. Кыргыз каганынын сөз жөнүндө вассал болушу. 758-жылы
75. Карлук мамлекети. 766-940-
жылдар
76. Уйгур каганы Кутлугдун кыргыздарга жортуулу. Кыргыз каганынын Ажо аталышы. 795-жылы
77. Кыргыз ажосунун өзүн каган жарыялашы. Эгемендикке ээ болуу. 820-жылы
78. Кыргыздардын Уйгур кагандыгына каршы күрөшү. 820-840-
жылдар
79. Кыргыз кагандыгынын борбору Ордо-Балыкты кыргыздардын басып алышы. Уйгур кагандыгынын кыйрашы. 840-жылы
80. Кыргыз кагандыгынын ордосун Эне-Сайдагы Кыргыз Нур (Кыргыз-Көл) аймагына көчүрүү. 840-жылы

(Уландысы бар)

                             “Кыргыздын 100 керемети” китебинен.

ЖООП КАЛТЫРЫҢЫЗ

Сураныч, комментарий жазыңыз!
Сураныч, бул жерге атыңызды киргизиңиз

АКЫРКЫ САН

КӨП ОКУЛГАНДАР

акыркы макалалар