Шанхай Кызматташтык Уюму негизделгенден берки 24 жылдын ичинде 6 негиздөөчү өлкөдөн 26 мамлекетти, анын ичинде 10 мүчө мамлекетти, 2 байкоочу мамлекетти жана 14 диалог боюнча өнөктөш-мамлекетти камтыган “чоң ШКУ үй-бүлөсүнө” чейин кеңейди. Бүгүнкү күндө аянты жана калкынын саны боюнча эң ири аймактык эл аралык уюм болуп саналат жана дүйнө жүзү боюнча тынчтыкты жана өнүгүүнү камсыз кылууда, ошондой эле эл аралык адилеттүүлүктү коргоодо маанилүү ролду ойнойт.
ШКУнун туруктуу өнүгүүсүнүн жана жогорку жашоого жөндөмдүүлүгүнүн маңызы ШКУ «Шанхай духун» – өз ара ишенимди, өз ара пайданы, тең укуктуулукту, кеңешүүнү, цивилизациялардын ар түрдүүлүгүн урматтоо жана биргелешип өнүгүүгө умтулууну жаратмандык менен алдыга коюп, тынымсыз ишке ашырууда. ШКУнун өзөктүү баалуулугу жана жалпы концепциясы катары “Шанхай духу” замандын духуна төп келип, жаркыраган маяк сыяктуу ШКУнун кемесин алдыга багыттап, толкундарды тайманбастык менен жеңип, доордун алдыңкы сабында калууга жардам берет.
Теңдик, ишеним жана кеңешүү принциптерин кармануу ШКУга бекем биримдикти берди. ШКУга мүчө мамлекеттер эки континентте – Европа жана Азияда жайгашкан, алар улуттук шарттары боюнча бир кыйла айырмаланып турушат. Эң чоң өлкөнүн аймагы эң кичинесинен 120 эсеге ашат, эң чоң өлкөнүн калкы эң кичинесинен 200 эсеге көп, ал эми көлөмү боюнча эң чоң өлкөнүн экономикасы эң кичинесинен 1400 эсе чоң. Бирок, бул жерде бардык мамлекеттер, алардын көлөмүнө жана кубаттуулугуна карабастан, өз ара урматтоо жана тең укуктуулук принциптерин карманышат. ШКУда кичинекейлерин чоңураагы эзүү же алсыздарды күчтүүгө көндүрүү эч качан практикаланбайт, гегемонизм жана күч саясаты чечкиндүү түрдө четке кагылат. Негизги чечимдерди кабыл алууда консенсус принциби колдонулат, бардык тараптардын кызыкчылыктары эске алынат, бул чындап эле көп тараптуулуктун маңызын камтыйт: «бардык маанилүү маселелер биргелешип чечилет, ал эми уюмдун тагдыры бардык мүчө-өлкөлөрдүн колунда». ШКУ жаңы типтеги эл аралык мамилелерди куруунун, глобалдык башкарууну жакшыртуунун жана адилеттүү эл аралык системаны илгерилетүүнүн ийгиликтүү үлгүсү болуп калды.
ШКУнун өз ара пайдалуу кызматташууга жана биргелешип өнүгүүгө умтулуусу ага күчтүү чакырык берди.
ШКУга негизинен өнүгүп келе жаткан өлкөлөр жана рыноктору калыптанып келе жаткан өлкөлөр кирет, бул ресурстар, рыноктор, өнөр жай, каржы жана технология сыяктуу тармактарда өлкөлөр ортосунда өз ара толуктоого жана өз ара пайда алууга өбөлгө түзөт. Өткөн жылы ШКУга мүчө мамлекеттердин жалпы ИДПсы 20 трлн. доллардан ашып, уюм түзүлгөндөн бери 13 эседен ашык өстү, ал эми жалпы тышкы соода жүгүртүүсү 8 трлн. доллардан ашты, бул дүйнөлүк товар жүгүртүүнүн төрттөн бир бөлүгүн түзөт жана ШКУ негизделгендеги көрсөткүчтөн 100 эсе жогору. Кытай-Европа жүк ташуучу поезддердин саны тынымсыз жаңы рекорддорду жаңыртууда, Батыш Кытай-Батыш Европа автожолу үзгүлтүксүз иштеп жатат, Кытай-Пакис-тан экономикалык коридору жигердүү өнүгүүдө, Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолунун курулушу башталды. Бул долбоорлордун баары чөлкөмдөгү өлкөлөрдүн экономикалык өнүгүүсүнө күчтүү түрткү берет. «Бир алкак, бир жол» демилгесин биргелешип куруу үчүн маанилүү аянтча катары ШКУ өзүнүн экономикалык таасирин кеңейтүүнү улантууда жана барган сайын көп өлкөлөр бул чоң үй-бүлөгө кошулуу каалоосун көрсөтүүдө. ШКУнун мейкиндиги Борбордук жана Түштүк Азиядагы баштапкы аймагынан Жакынкы Чыгыш менен Чыгыш Европага чейин кыйла кеңейип, кызматташуу жана өнүгүү үчүн барган сайын чоң мүмкүнчүлүктөрдү түзүүдө.
Маданий көп түрдүүлүктү урматтоого жана цивилизацияларды өз ара байытууга умтулуу ШКУга күчтүү инклюзивдүүлүктү берди. ШКУ аймагы байыркы цивилизациялардын бешиги болуп саналат, өлкөлөр тарыхый-маданий салттары, этностору, диндери, ишенимдери жана социалдык системалары менен айырмаланат. ШКУ негизделгенден бери этникалык топтордун жана маданияттардын көп түрдүүлүгүн жана айырмачылыктарын урматтоону жактап, цивилизациялар алмашуу жана өз ара үйрөнүү менен байып жаткандыгын баса белгиледи. Уюм ар түрдүүлүктө жалпы нерселерди табууга жана айырмачылыктарды урматтоонун негизинде биримдикке жетишүүгө умтулуп, пикир келишпестиктерди жана конфликттерди жеңүүнүн жолу катары цивилизациялардын диалогун активдүү колдойт. Бул түшүнүк Батыштын «цивилизациялардын үстөмдүгү» жана «цивилизациялардын кагылышуусу» аргументтеринен тышкары, ШКУда ар кандай цивилизациялар тынчтыкта жанаша жашап, бири-бирин байыта турган өзгөчө «гүлдөгөн маданият бакчасын» жараткан.
Кытай Эл Республикасынын Төрагасы Си Цзиньпин адамзат бакубатчылыкты да, кайгы-капаны да бөлүп турган бирдиктүү тагдырдын жамааты экендигин, дүйнөнүн бардык өлкөлөрү 190дон ашык кайыкка чачырап кетүүнүн ордуна, бир кемеде болуп, жалпы тагдырды бирдей бөлүшө тургандыгын белгиледи. Биримдик жана кызматташтык гана жаркын келечекке карай чогуу жылууга жардам берет. «Шанхай духунун» туусун бийик көтөрүп, ШКУ адамзаттын бирдиктүү тагдырынын коомчулугун түзүү концепциясы үчүн пионер да, демонстрациялык аянтча да болуп калды. Бул жерде ынак коңшулук «кошунаны талкалоо» саясатынан ашып түштү, өз ара пайдалуу кызматташтык «нөл жыйынтык оюну» логикасын алмаштырды, көп тараптуулук бир тараптуулукту жеңди. ШКУну түзүү, өнүктүрүү жана бекемдөө адамзат коомунун прогрессивдүү өнүгүү багытына ылайык келет жана региондогу өлкөлөрдүн жалпы каалоолоруна жооп берет. Бүгүнкү күндө уюм өзүнүн реалдуу иш-аракеттери менен жалпы адамзаттык баалуулуктарды колдоо үчүн маанилүү үн болуп, ШКУнун бирдиктүү тагдырынын тыгыз коомчулугун түзүүнү илгерилетүүдө.
ШКУнун негиздөөчү мамлекеттеринин бири, ошондой эле «Шанхай духунун» бекем колдоочусу, коргоочусу жана практиги катары Кытай ШКУну дайыма өзүнүн тышкы саясатынын артыкчылыктуу багыттарынын бири катары карайт жана анын өнүгүшүнө олуттуу салым кошууга умтулат. Кытай буга чейин ШКУнун төрт саммитин ийгиликтүү өткөргөн. Төрага Си Цзиньпин тарабынан көтөрүлгөн «Жаңы беш концепция», «Төрт парадигма», «Төрт жамаат» жана «Беш жалпы үй» сыяктуу бир катар маанилүү түшүнүктөр жана демилгелер «Шанхай духунун» мазмунун дайыма байытып, уюмдун туруктуу өнүгүүсүнө өбөлгө түзөт. Кытай 2024-2025-жылдарга ШКУга төрагалыкты расмий кабыл алды жана уюм «Кытай убактысына» кирди. Жаңы мүмкүнчүлүктөргө жана чакырыктарга карай Кытай тарап жогорку жоопкерчилик сезими жана миссиясы менен өзгөчө маанилүү «Кытай жылын» түзөт жана уюмду бирдиктүү, динамикалуу жана жемиштүү жогорку сапаттагы өнүгүү менен мүнөздөлгөн жаңы этапка алып барат.
Биринчиден, ынтымакты жана өз ара ишенимди бекемдөө.
Быйыл күзүндө Тяньцзин шаарында ШКУнун кезектеги саммити өтөт, ал жыл бою өткөрүлгөн иш-чаралардын кульминациясы болот. Саммиттин жүрүшүндө уюмга мүчө-өлкөлөрдүн лидерлери алган тажрыйбаларын жыйынтыктап, келечекке карай план иштеп чыгышат, маанилүү эл аралык жана аймактык маселелер боюнча кызматташууга бирдиктүү мамилени бекемдешет, ШКУнун ынтымактуу, бирдиктүү жана жемиштүү саммитин өткөрүшөт.
Экинчиден, практикалык кызматташтыкты тереңдетүү. Кытайдын төрагалыгынын алкагында «Шанхай духун илгерилетүү: ШКУ аракетте» деген ураан менен Кытай саясат, коопсуздук, экономика жана гуманитардык тармакка арналган 100дөн ашык кеңешмелердин жана иш-чаралардын планын иштеп чыкты жана ШКУ алкагындагы кызматташтыктын сапатын жана деңгээлин жогорулатуу үчүн натыйжалуу жана максаттуу чараларды көрөт.
Үчүнчүдөн, инновациянын ролун алдыга күчтөндүрүү. ШКУнун «Туруктуу өнүгүү жылы» темасынын алдында Кытай соода жана инвестиция, энергетика, санариптик экономика, заманбап айыл чарба, жашыл өнүктүрүү ж.б. тармактарда кызматташууну өркүндөтүү боюнча бир катар иш-чараларды уюштурат жана ШКУнун ар бир мүчөсүнө жогорку технологиялар жана алдыңкы өндүрүмдүүлүк пайда болушу үчүн «Бир алкак, бир жол» демилгеси менен региондогу өлкөлөрдүн улуттук өнүгүү стратегиясынын ортосунда жогорку сапаттагы интеграцияга көмөктөшүүнү улантат.
Кытай менен Кыргызстан ШКУнун негиздөөчү мамлекеттери болуп саналат. 20 жылдан ашык убакыттан бери эки өлкө ШКУнун алкагында тыгыз кызматташтыкты сактап, анын сергек жана стабилдүү өнүгүүсүндө маанилүү роль ойноп келет. Үстүбүздөгү жылдын февраль айында Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров Кытайга мамлекеттик визит менен барып, анын алкагында Кытай Эл Республикасынын Төрагасы Си Цзиньпин С.Жапаров менен тарыхый жолугушуу өткөрүп, эки өлкөнүн лидерлери биргелешкен билдирүүгө кол коюшуп, ШКУнун алкагында өз ара колдоону жана кызматташтыкты бекемдөө боюнча маанилүү консенсуска келишкен. Кыргыз тарап Кытайдын 2024-2025-жылдары ШКУга төрагалык кылуусун активдүү колдоп келет, бул кытай тарабынан жогору бааланат. 2025-2026-жылдары Кыргызстан ШКУга төрагалык кылуу эстафетасын кабыл алат жана Кытай тарап тиешелүү жардамды көрсөтүүгө даяр. Жаңы шарттарда Кытай Кыргызстан менен биргелешип иш алып барууга, «Шанхай духун» бекем илгерилетүүгө, ШКУ үчүн жалпы тагдыры бар жакыныраак коомчулукту түзүүгө, аймактын жана дүйнөнүн тынчтыгына, стабилдүүлүгүнө, өнүгүүсүнө жана гүлдөшүнө биргелешип салым кошууга даяр.
Лю Цзянпин,
Кытай Эл Республикасынын Кыргыз Республикасындагы Толук жана Ыйгарым Укуктуу Элчиси